Mu myaka irenga 30 irashize Jenoside yakorewe Abatutsi mu Rwanda ihagaritswe, hari ingabo zasigaye zihungira muri Repubulika Iharanira Demokarasi ya Congo (RDC), zigakomeza guharanira gusubiza ku butegetsi ingengabitekerezo ya Jenoside. Izo ngabo, zigizwe n’Interahamwe n’abasirikare ba FAR (Forces Armées Rwandaises), ni zo zaje kwiyita FDLR (Forces Démocratiques pour la Libération du Rwanda), bikaba ari bwo bwoko bushya bw’abanzi b’umutekano w’u Rwanda kugeza n’uyu munsi.
FDLR yavutse nyuma ya Jenoside, igizwe ahanini n’abakoze Jenoside, bagahunga bagana mu nkambi z’impunzi muri Congo, Tanzania n’ahandi. Mu nkambi nka Tingi Tingi na Mugunga, bakomeje gutozwa no kongera gutegura ibikorwa byabo by’iterabwoba. Abagize FDLR bashyigikiwe n’abantu ku giti cyabo n’amashyirahamwe atandukanye ku mugabane w’u Burayi, by’umwihariko mu Bubiligi no mu Bufaransa. Bakoreshaga amashyaka nka RDR, bakagira n’imiryango nk’iya Jambo ASBL ibafasha muri dipolomasi no mu guhakana Jenoside.
FDLR yakomeje ibikorwa by’iterabwoba mu Burasirazuba bwa Congo, aho yakoranye n’abayobozi ba FARDC (igisirikare cya Congo) kugira ngo ibone uburenganzira bwo kugenzura ibice bikomeye nk’amasoko y’ibikoresho by’ingenzi (coltan, zahabu), amashyamba n’imihanda. Aho hose yinjizaga amafaranga atagira ingano.
Bakomeje kugaba ibitero ku Rwanda binyuze mu moko y’ibitero bita “Muchengesi”, aho bakoreshaga abaturage b’inkengero z’igihugu mu gutera inkunga ibikorwa byabo. Ibi bikorwa byagiye bica abasivile benshi, harimo abana n’abagore, nk’uko byabaye i Mudende, aho abimukira b’Abatutsi bakomoka muri Congo biciwe mu buryo bw’agahomamunwa.
Amakuru y’iperereza agaragaza ko FDLR ikomeje kugirana ubufatanye n’ubutegetsi bwa Kinshasa, binyuze mu kuyifasha mu ntambara yo kurwanya M23. Hari n’ibimenyetso by’uko Perezida Tshisekedi yagiye ayifasha mu buryo bw’amafaranga no mu gushyigikira ibikorwa byayo, kugira ngo yereke isi ko ikibazo cy’umutekano gituruka ku Rwanda aho kuba ku burangare bwa RDC.
By’umwihariko, abashakashatsi bamenye ko hari amafaranga yoherezwaga n’aba FDLR mu bihugu by’i Burayi nk’u Bubiligi n’u Bufaransa, agakoreshwa mu guteza imbere ibikorwa byo guhakana Jenoside no kwangisha u Rwanda amahanga.
Nubwo FDLR ibarizwa cyane muri Congo, hari ibikorwa byayo no mu Rwanda, aho yagiye igerageza kwinjiza abantu mu bikorwa by’iterabwoba, igashaka gusubiza ingengabitekerezo yayo mu baturage biciye mu nyandiko, ubutumwa ku mbuga nkoranyambaga, n’ihuriro ry’imiryango ya politiki ishingiye ku nyungu za Jenoside.
Ibi byose bikorwa bifitanye isano n’icyiswe “double génocide”, aho bagerageza kwemeza amahanga ko Jenoside yakozwe ku mpande zombi, igitekerezo gishyigikiwe n’abapfobya Jenoside n’abanzi b’u Rwanda.
Umutekano w’u Rwanda ukomeje gushakishwa ku buryo budasubirwaho, ariko FDLR igumye kuba ikibazo gikomeye, kuko yifashishwa n’amahanga amwe ashaka gukoresha ikibazo cya Congo nka politiki y’inyungu zabo. Niyo mpamvu u Rwanda rwakomeje gutangaza ko ruzakora ibishoboka byose ngo rugume kurinda abaturage barwo, ndetse no gukumira ibikorwa byose by’iterabwoba biturutse ku mitwe nka FDLR.
FDLR si umutwe w’inyeshyamba gusa—ni igikoresho cy’imitwe ya politiki, yihishe mu nyuguti z’ubutabera, uburenganzira bwa muntu n’ubwiyunge, nyamara iharanira gusenya ibyo u Rwanda rwubakiyeho.
FDLR ntabwo ari igisigisigi cy’amateka ya Jenoside ni igikoresho gikomeje kwifashishwa n’abanzi b’u Rwanda mu gutoba amahoro. Iyo mitwe igamije gusenya ibyo u Rwanda rwagezeho no guteza umutekano muke mu karere. Gushyira ku ruhande icyago cya FDLR, kwibeshya ko yamaze gutsindwa, cyangwa kuyifata nk’inkuru ishaje ni ukwibeshya gukomeye.