Umuryango wa Habyarimana ukomeje uruhare rukomeye mu bikorwa by’ivangura n’amacakubiri mu buhungiro

Umuryango wa Habyarimana n’Akazu kabo waranzwe no kumena amaraso y’Abatutsi kuva mu myaka ya za 90 kugeza mu 1994 ubwo Jenoside yakorewe Abatutsi yagezaga igihugu ku icuraburindi. Nyuma y’imyaka irenga mirongo itatu, ntibitangaje kubona ko uyu muryango ukiriho, ukaba ugikoresha imbaraga zawo mu buhungiro, ugamije guhakana no gupfobya Jenoside yakorewe Abatutsi, ndetse no kwiyubakira ishusho nshya ishingiye ku kinyoma n’uburyarya.

Urupfu rwa Protais Zigiranyirazo, uzwi nka Monsieur Z, rwongeye gutera impaka mu Bufaransa no mu bandi bakurikiranira hafi amateka ya Jenoside yakorewe Abatutsi. Zigiranyirazo yari izina ry’iteka rihora ryanditse ku rutonde rw’abagize Akazu, umuryango w’abagome wari ugizwe n’inshuti n’abavandimwe ba Habyarimana Juvénal. Nubwo byageragejwe kumwitirira uburemere buke mu nkiko, amateka ntashobora gusibama: yari mu bacuze umugambi wo kurimbura Abatutsi, kandi agira uruhare mu buryo butaziguye. Kuba abagize Akazu n’ababakomokaho bakomeje kumushakira icyubahiro mu rupfu, ni ikimenyetso cy’uko hari abakirimo gukingira ikibaba abakoze Jenoside.

Agathe Kanziga, umugore wa Habyarimana, ni we ugumye kuba umutima n’ubwonko bw’Akazu. Yagiye yihisha inyuma y’ubuzima bw’umupfakazi “uhungabanyijwe n’ihungabana,” ariko abatangabuhamya, inyandiko z’ubushakashatsi n’inyandiko mpuzamahanga byagiye bigaragaza neza uruhare rwe mu gutanga amabwiriza y’ubwicanyi. Kuba abacamanza b’Abafaransa bamugiriye impuhwe, bakamugaragaza nk’umugore ugaragaye nk’“uwabuze byose” ahubwo ari we wateguye inzira y’ubwicanyi, ni igisebo ku butabera bw’i Burayi bwigeze kugaragaza urwango rwo kutifuza gukomeza dosiye z’abanyabyaha b’Abanyarwanda.

Ntabwo bigarukira kuri Agathe cyangwa kuri Zigiranyirazo gusa. Abana ba Habyarimana, barimo Léon, Jean-Luc na Marie-Merci, basigaye barakuriye mu mwuka wa politiki y’urwango, kandi bagikomeje kuwukwirakwiza mu buryo bw’amashyirahamwe akorera mu Burayi. Kuba barashoboye gushinga Jambo France ndetse n’andi mashyirahamwe avuga ko agamije “gukomeza umurage wa Perezida Habyarimana,” ni ugukomeretsa ku mugaragaro abarokotse Jenoside n’igihugu cyose cyahisemo ubumwe n’ubwiyunge. Kugarura Habyarimana mu mateka mu izina rya “ubumwe” ni uburyo bwo gusibanganya icyaha gikomeye cyakozwe n’ubutegetsi bwe, kandi bigamije gusa gusubiza imbaraga mu buhezanguni.

Uyu munsi, mu gihe u Rwanda rwubatse igihugu gishingiye ku bumwe, amajyambere no guca burundu ingengabitekerezo ya Jenoside, kuba hari imiryango, amashyirahamwe n’imiryango migari mu Burayi ikomeza guhuza imbaraga n’umuryango wa Habyarimana, ni ishyano rikomeye. Ni ikimenyetso ko intambara yo kurwanya ihakana n’ipfobya Jenoside ikiri ndende. Ubutabera bw’isi ntibwagombye gukomeza kuba urwitwazo rwo kwima ukuri agaciro.

Umuryango wa Habyarimana ni ikimenyetso gihamye cy’uko ubugome bushobora kwihindura isura, bukifata nk’ubutabera, cyangwa bukihisha mu izina ry’ubucuti n’umuco, ariko igitekerezo cyawo gikomeza kuba kimwe: kugoreka amateka no gukomeza imirongo y’urwango yateye u Rwanda kugwa mu icuraburindi. Ntitugomba kwibeshya: kuba mu buhungiro ntibivuze ko batakiriho, kandi kuba bavuga amagambo y’amahoro ntibivuze ko bataretse umuzi wabo w’amaraso.

Uburyo bwiza bwo guhangana n’uyu muryango n’ibikorwa byawo ni ugukomeza guhamya ukuri, gushyira ahabona amayeri yabo yo guhakana no gupfobya Jenoside, no guhamagarira ubutabera mpuzamahanga kudakomeza kuba igikoresho cy’uburyarya. Nta kwihanganira ukuri kwigorekwa; nta kwihanganira ubugome buhishwe inyuma y’ibitwenge cyangwa amashyirahamwe atanga imyidagaduro.

Umuryango wa Habyarimana ntukiri igicumbi cy’ubutegetsi mu Rwanda, ariko ni igicumbi cy’ubuyobe n’urwango mu mahanga. Ni isomo rikomeye ku isi yose: iyo ubwicanyi bwakorewe abantu butakurikiranwe neza, ababukoze n’ababushigikiye bahinduka “abanyapolitiki” cyangwa “abasanzwe” ariko bakomeza kwanduza ibisekuru bizaza. Ni inshingano yacu nk’Abanyarwanda, ndetse n’isi yose, guhagarika iyo ngengabitekerezo mbere y’uko ikomeza kwinjiza abashya mu mugambi w’ubugome.